Są cztery filary dobrego zdrowia u osób starszych: właściwa dieta, odpowiednia aktywność fizyczna, wykonywanie badań profilaktycznych, szczepienia ochronne.
Młodość trwa do 30. roku życia, później wchodzimy w wiek dojrzały trwający do 59. roku życia, a starość – rozpoczynająca się umownie od 60. roku życia – może trwać nawet dwa razy dłużej niż młodość. Pacjenci w Polsce od 60. roku życia mają prawo do opieki geriatrycznej.
O profilaktyce schorzeń dotykających ludzi w starości powinno się myśleć wcześnie, bo już wchodząc w wiek dorosły. Należy więc od młodości dbać o prowadzenie zdrowego trybu życia.
Ruch i właściwa dieta to zdrowa starość
W zabezpieczeniu dobrej starości nadzwyczaj istotna jest systematyczna aktywność ruchowa; niestety, seniorzy w Polsce mało się ruszają. Tymczasem do zapewnienia dobrej kondycji fizycznej w starszym wieku wystarczy codzienny półgodzinny trening aerobowy. Według amerykańskich zaleceń w ciągu tygodnia senior powinien realizować 150 minut aerobowego treningu o umiarkowanej intensywności i do tego dwa razy w tygodniu po 15 minut albo i dłużej ćwiczenia rozciągające i siłowe.
Właściwe odżywianie się to kolejny istotny element służący dobrej i zdrowej starości. Za najbardziej wartościową uznawana jest dieta śródziemnomorska, bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). W diecie nie może brakować również pełnowartościowego białka – powinno go być minimum 1,5 g na kilogram masy ciała. Spożywanie odpowiedniej ilości dobrej jakości białka jest istotne nie tylko w kontekście dostarczania składników budulcowych do organizmu, ale także w odniesieniu do korzyści odnoszonych ze szczepień ochronnych. Funkcjonowanie układu odpornościowego w dużej mierze opiera się na aktywności rozmaitych białek i peptydów znajdujących się w naszym organizmie. Na przykład immunoglobuliny, nasza „broń immunologiczna”, zbudowane są właśnie z tego typu substancji i jeśli z dietą nie dostarczamy budulca dla tych elementów układu immunologicznego, wówczas szczepienia mogą być mniej skuteczne. Powinno się również zadbać o suplementację witaminy D, której w naszej szerokości geograficznej mamy powszechne niedobory.
Szczepienia ważnym filarem profilaktyki
Polskie społeczeństwo ma wiedzę na temat szczepień, które powinny być wykonywane i które są na rynku, ale nadal generalnie świadomość konieczności szczepienia się i chęć zaszczepienia się są na dosyć niskim poziomie. Na przykład: w sezonie 2021/2022 przeciwko grypie zaszczepiło się zaledwie 7% naszej populacji, podczas gdy wśród seniorów ten odsetek był ponad trzykrotnie większy i wynosił 23%. Jest to i tak mało, bo zgodnie z zaleceniami WHO do uzyskania odporności populacyjnej zaszczepionych powinno być 75% osób.
Mamy obecnie na rynku bardzo potrzebne szczepienia, w tym nowe, jak przeciw półpaścowi czy przeciw RSV, czyli syncytialnemu wirusowi oddechowemu mogącego powodować ciężkie zapalenia płuc, zwłaszcza u osób w starszym wieku, które mają zaburzenia odporności. Szczepienia przeciw półpaścowi są dostępne w naszym kraju i zalecane osobom powyżej 50. roku życia. Rekomendowałbym je przede wszystkim tym pacjentom, którzy w młodości przebyli ospę wietrzną. Dosyć interesująca jest kwestia związana z krztuścem. U seniorów krztusiec zazwyczaj przebiega łagodniej niż u dzieci, ale choroba jest bardzo zakaźna i szybko przenosi się z człowieka na człowieka. Trzeba więc pamiętać, że dziadkowie mogą stanowić zagrożenie dla swoich wnuków w wieku niemowlęcym, które nie otrzymały jeszcze wszystkich szczepień przeciwko krztuścowi. Działa to też w drugą stronę – wnuki przynoszą z przedszkola czy żłobka patogeny chorobotwórcze i zakażają dziadków. Dzieje się tak na przykład w przypadku zakażeń pneumokokowych, które są jedną z najczęstszych przyczyn zapaleń płuc. Osoby starsze są często hospitalizowane z powodu zapalenia płuc spowodowanego właśnie zakażeniem pneumokokowym. Mamy na rynku nowe preparaty także przeciw pneumokokom , w tym szczepionkę 20-walentną, czyli taką, która zawiera 20 różnych szczepów pneumokoków.
Grypa, półpasiec, RSV… – które szczepionki przyjąć?
Oferta szczepień dla seniorów jest szeroka, ale trzeba pamiętać, że immunizacja w starszym wieku powinna być zindywidualizowana. Na pewno powinno się szczepić przeciw grypie i przeciw pneumokokom. To jest podstawa. Do tego jeszcze dochodzi szczepienie przeciw półpaścowi u osób, które mają obniżoną odporność, a w przeszłości chorowały na ospę wietrzną, oraz szczepionki przeciw krztuścowi i przeciw wirusom RSV. Problemem pozostaje kwestia zakażenia SARS-CoV2 – prawdopodobnie wirus ten z nami zostanie. Na razie rekomendacje WHO są takie, aby regularnie co pół roku/rok szczepić osoby zagrożone ryzykiem ciężkiego przebiegu tej choroby, a więc osoby powyżej 75. roku życia z wielochorobowością. Natomiast jeśli chodzi o pneumokoki, przyjęcie dawki przypominającej zależy od tego, jaki rodzaj szczepienia został przyjęty. Jeśli zastosowana została szczepionka nieskoniugowana, to wyszczepione nią osoby powinny dostać dodatkowe szczepienie przypominające szczepionką skoniugowaną.
Cieszy mnie, że szczepienia przeciwko RSV są już dostępne, w naszym kraju od wielu lat specjaliści chorób płuc mówią tych zakażeniach. Myślę, że należy pochylić się nad sensownym wyodrębnieniem grup ryzyka, w których te szczepienia powinny być stosowane, bo wszystkich na wszystko nie wyszczepimy.
Zdrowsi seniorzy i zdrowszy system
Mam pełne przekonanie, że szczepienia są skuteczne i przyczyniają się do tego, żebyśmy jako populacja byli zdrowsi. Mamy badania dokumentujące skuteczność i efektywność określonych szczepień w odniesieniu do pojedynczego człowieka i społeczeństwa. Niewątpliwą korzyścią ze szczepienia dla samych seniorów jest to, że będą zdrowsi, a śmiertelność z powodu chorób zakaźnych będzie mniejsza. To istotne, gdyż zasoby stacjonarnej służby zdrowia w przypadku zapaleń płuc o różnej etiologii głównie konsumują osoby starsze. Seniorzy przechodzą te infekcje zdecydowanie ciężej i w gorszym stanie trafiają do szpitali. Każda cięższa infekcja układu oddechowego grozi powikłaniami i problemami związanymi również z chorobami przewlekłymi, na które pacjent cierpi. Zatem z perspektywy społecznej zdrowsi seniorzy to mniejsze obciążenie służby zdrowia i mniejsze obciążenie finansowe budżetu przeznaczanego na opiekę zdrowotną.
