Przewlekła obturacyjna choroba płuc to podstępna, przewlekła choroba, która poprzez ograniczenie przepływu powietrza przez drogi oddechowe prowadzi do nieodwracalnego inwalidztwa oddechowego.
Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc (POChP) jest częstym schorzeniem, któremu można zapobiegać i które można skutecznie leczyć. W Polsce choruje na nią ponad 2 000 000 osób. Niestety, tylko 25% z nich ma rozpoznanie i wie, że u podstawy duszności i kaszlu, stoi ta podstępna choroba. Charakteryzuje się uporczywymi objawami ze strony układu oddechowego i ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe, wynikającymi z patologicznych zmian w drogach oddechowych i/lub w pęcherzykach płucnych, spowodowanych istotnym narażeniem na szkodliwe cząstki lub gazy. Choroba stopniowo prowadzi do inwalidztwa oddechowego i często jest przyczyną przedwczesnej śmierci.
Według danych WHO, na POChP cierpi 210 mln osób, a rocznie umierają z jej powodu ok. 3 mln ludzi. Choć jest to choroba, której można skutecznie zapobiegać, liczba jej przypadków na świecie będzie rosła, ze względu na nieustanną ekspozycję na czynniki ryzyka, z których najważniejsze to palenie tytoniu i oddychanie zanieczyszczonym powietrzem oraz starzenie się światowej populacji.
Przyczyny
POChP rozwija się głównie u osób po 40. roku życia, które palą tytoń lub paliły go w przeszłości przez wiele lat. Dotyka także osoby, które przez wiele lat oddychały zanieczyszczonym powietrzem. Częściej chorują mężczyźni, choć różnice te w ostatnich latach maleją, w związku z rozpowszechnieniem nałogu palenia wśród kobiet oraz większą wrażliwością płuc kobiet na działanie substancji uszkadzających tkankę płucną. Palenie tytoniu jest przyczyną aż 80 proc. przypadków POChP w krajach rozwiniętych, w tym w Polsce. Za pozostały odsetek odpowiadają: oddychanie zanieczyszczonym powietrzem, zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych (m.in. z powodu palenia biomasy w otwartych paleniskach domowych czy starych piecach), ekspozycja na szkodliwe pyły, gazy i dymy w miejscu pracy oraz bierne palenie. Rzadko u podłoża choroby leży defekt genetyczny, w wyniku którego upośledzone zostaje wytwarzanie przez wątrobę alfa1-antytrypsyny. Dym tytoniowy lub inne wdychane toksyny, np. zanieczyszczenia powietrza określane jako cząstki stałe, podrażniają nabłonek oddechowy i powodują przewlekły stan zapalny w oskrzelach i płucach. Prowadzi to do zniszczenia miąższu płuc, włóknienia drobnych dróg oddechowych i utraty sprężystości płuc.
Objawy
POChP rozwija się przez wiele lat, nawet kilkadziesiąt, a towarzyszące jej objawy są często bagatelizowane przez osoby chore. Ponieważ są to w większości wieloletni palacze, uważają, że przewlekły kaszel, odkrztuszanie plwociny, duszność przy wysiłku są zwyczajną konsekwencją palenia. Tymczasem, wraz z upływem lat duszność zaczyna się pojawiać przy wykonywaniu coraz prostszych czynności, a nawet w spoczynku. Jest to objaw rozwijającej się niewydolności oddechowej. Przewlekły proces zapalny i niedotlenienie organizmu u chorych na POChP sprzyjają też rozwojowi innych schorzeń, w tym układu krążenia, układu kostnego (osteoporoza), mięśniowego, zaburzeń przemiany materii (zespół metaboliczny), zaburzeń psychicznych (jak depresja) i neurologicznych. Choroba zwiększa również ryzyko raka płuca.
Wczesne rozpoznawanie choroby jest warunkiem szybkiego podjęcia terapii, która może spowolnić rozwój POChP, zapobiegać jej zaostrzeniom, przedłużyć życie pacjenta i poprawić jego jakość. Niestety, świadomość na temat POChP w społeczeństwie jest niska, dlatego pacjenci często zgłaszają się do lekarza w zaawansowanym stadium choroby.
Rozpoznanie choroby
Rozpoznanie POChP jest stawiane na podstawie wywiadu lekarskiego, badania przedmiotowego, spirometrycznego i radiologicznego klatki piersiowej. Badanie spirometryczne, które pozwala ocenić pojemność płuc i przepływy powietrza przez kolejne partie układu oddechowego, stanowi podstawę rozpoznania choroby. Światowa Inicjatywa Zwalczania Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc (GOLD) rekomenduje, by spirometrię wykonywać u każdej osoby, która ma objawy typowe dla POChP, w tym przewlekły kaszel, odkrztuszanie plwociny, nasilającą się z upływem czasu duszność, i która jest lub była w przeszłości narażona na czynniki ryzyka tego schorzenia. Spirometrię można będzie wykonać bezpłatnie w trakcie Dni Spirometrii 2019 – szczegóły na stronie www.astma-alergia-pochp.pl W ramach europejskiej kampanii HEALTHY LUNGS FOR LIFE. koordynowanej w Polsce przez Polską Federację Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergie i POChP spirometrię w ciągu kilku lat trwania kampanii wykonało ponad 60 000 osób a ponad 10 000 chorych otrzymało list do lekarza POZ z powodu stwierdzenia obturacji w badaniu spirometrycznym – większość z nich otrzymała następnie odpowiednie rozpoznanie i leczenie. W 2019 roku hasłem kampanii jest „Breathe Clean Air”. Oddychanie czystym powietrzem przyczynia się do poprawy stanu zdrowia u chorych z POChP. W Polsce do hasła Oddychaj czystym powietrzem dodajemy kolejne „Zatrzymaj astmę i POChP”. Obecnie, na choroby obturacyjne płuc choruje ponad 6 000 000 Polaków. Wielu z nich nie wie o swojej chorobie. Nierozpoznana astma lub późno rozpoznane POChP skraca życie chorych o 10-15 lat.
Leczenie
W razie rozpoznania POChP podstawą terapii powinno być zerwanie z nałogiem palenia. W największym stopniu spowolnia ono rozwój tej nieuleczalnej choroby i jest jedynym – oprócz domowego leczenia tlenem – postępowaniem wydłużającym przeżycie pacjentów, którzy na nią cierpią. Ważne jest także unikanie ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza, które w sezonie grzewczym często pojawiają się w atmosferze, którą oddychamy.
W farmakoterapii POChP najważniejszą rolę odgrywają wziewne leki rozszerzające oskrzela (przeciwcholinergiczne oraz beta2-mimetyki), a w dalszej kolejności wziewne glikokortykosteroidy. Leki te zmniejszają częstość zaostrzeń, łagodzą duszność i inne objawy choroby. Istotnym problemem w terapii POChP jest przestrzeganie przez pacjentów zaleceń terapeutycznych. Z badań wynika, że tylko 50 proc. osób cierpiących na to schorzenie stosuje przepisane leki zgodnie z zaleceniami i tylko jeden na 5 stosujących inhalator postępuje poprawnie na wszystkich etapach zażywania leku. Aby zwiększyć efekty terapii pacjenci z POChP powinni przechodzić instruktarz poprawnego stosowania inhalatorów. Powinien zrobić to lekarz, ale przeszkolona pielęgniarka lub farmaceuta także dobrze się sprawdza w roli edukatora. Bardzo ważne jest również dobranie inhalatora do potrzeb i możliwości pacjenta. A jeśli chory nauczy się z niego korzystać, niewskazane są nagłe zmiany w zakresie aerozoloterapii czy sposobu leczenia, gdyż mogą prowadzić do zaostrzeń choroby.
Kaszel i duszności to typowe objawy POCHP, ale mogą występować także u chorych na astmę. Co więcej około 20% chorych ma cechy obu tych chorób, wtedy leczenie przebiega trudniej i powinno być inicjowane i monitorowane przez specjalistę. Chorzy na POChP powinni również szczepić się przeciwko grypie i pneumokokom. U pacjentów z ciężką postacią choroby stosuje się tlenoterapię, a w zaostrzeniach nieinwazyjną wentylację mechaniczną. Niezbędnym elementem terapii jest rehabilitacja oddechowa.
