Utworzenie w Polsce banku krwi pępowinowej w oparciu o krajowe rejestry byłoby, moim zdaniem, najbardziej korzystne. I potrzebne, bo zasoby tej krwi mamy znacząco mniejsze, niż wynikałoby to z potrzeb i w porównaniu do innych krajów.
Komórki macierzyste nie stanowią jednorodnej linii, lecz złożoną rodzinę różnych postaci. Początkowa komórka macierzysta, z której wywodzą się inne, jest rzadko spotykana i zazwyczaj nie wykorzystuje się jej w terapii. W praktyce stosuje się kolejne pokolenia komórek macierzystych, takie jak komórki macierzyste multipotencjalne czy oligopotencjalne, które mają zdolność do regeneracji układu krwiotwórczego oraz układu odpornościowego, istotnego w leczeniu nowotworów.
Istnieją różne źródła komórek macierzystych, takie jak szpik kostny, krew obwodowa po stymulacji farmakologicznej oraz krew pępowinowa, a komórki pochodzące z tych różnych źródeł mogą wykazywać różne właściwości.
Krew pępowinowa – unikatowa i cenna
Komórki krwiotwórcze pochodzące z krwi pępowinowej są młodsze niż te pobierane z innych źródeł, takich jak szpik kostny czy krew obwodowa. Krew pępowinowa jest również niezwykle cenna ze względu na unikalne właściwości. Jest np. mniej immunogenna, co oznacza, że wywołuje mniejszą reakcję układu odpornościowego w porównaniu z preparatami pobranymi z innych źródeł. Te różnice są istotne, np. w kontekście terapii nowotworów. Według aktualnych zaleceń Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej, wybór optymalnego źródła komórek macierzystych jest zależny od rodzaju choroby oraz sytuacji klinicznej pacjenta.
Komórki macierzyste, zarówno z krwi pępowinowej, jak i z innych źródeł, są wykorzystywane w leczeniu przy użyciu procedur znanych jako transplantacje komórek krwiotwórczych. W przypadku takiej terapii mogą być stosowane komórki krwiotwórcze pochodzące z dowolnego źródła, ale w zależności od konkretnego rodzaju choroby nowotworowej niektóre źródła mogą być bardziej korzystne niż inne. W ostatnim czasie pojawiły się doniesienia sugerujące, że w przypadku ostrej białaczki szpikowej (AML) wykorzystanie komórek z krwi pępowinowej przynosi długoterminowo lepsze wyniki niż stosowanie komórek krwiotwórczych pochodzących z innych źródeł. Prawdopodobnie wynika to z obecności w krwi pępowinowej limfocytów NK, które rozpoznają komórki białaczkowe jako „obce” i eliminują je. Dodatkowo, wiemy, że w przypadku chorób metabolicznych, jak np. mukopolisacharydoza typu 1, poziomy enzymów uzyskane po przeszczepieniu komórek macierzystych z krwi pępowinowej są wyższe niż po stosowaniu komórek krwiotwórczych z innych źródeł.
Terapie komórkowe, w tym te wykorzystujące zmodyfikowane komórki naturalnie występujące w organizmie człowieka, stanowią obiecującą dziedzinę w leczeniu nowotworów oraz innych poważnych chorób, np. układu immunologicznego. Wydaje się, że w najbliższych latach możemy spodziewać się dynamicznego rozwoju w tej dziedzinie. W niektórych przypadkach terapie komórkowe zaczynają stawać się standardem i są już dostępne, nawet w Polsce. Przykładem może być terapia CAR-T, w której zmodyfikowane komórki są wytwarzane z własnych limfocytów pacjenta. Jednak naukowcy intensywnie pracują nad wykorzystaniem innych komórek obecnych w krwi obwodowej człowieka lub pochodzących z innych źródeł, takich jak krew pępowinowa, do produkcji elementów układu odpornościowego, które będą celowo walczyć z nowotworami. Przykładem może być terapia CAR-NK, która wykorzystuje zmodyfikowane komórki NK.
Korzyści i problemy
Korzyści terapeutyczne związane z wykorzystaniem komórek macierzystych z krwi pępowinowej wynikają z ich unikalnych właściwości. Istotne jest również to, że krew pępowinowa, będąca materiałem odpadowym po porodzie, może być pozyskiwana, zamrażana i przechowywana przez długi czas bez szkody dla dawcy. Dzięki temu jest natychmiast dostępna, co umożliwia rozpoczęcie terapii bez opóźnień.
W przypadku wykorzystania komórek macierzystych w terapii chorób konieczne jest dopasowanie biorcy do dawcy pod względem antygenów zgodności tkankowej. W przypadku krwi pępowinowej zgodność ta może być mniejsza niż w przypadku innych źródeł komórek macierzystych, jednak musi istnieć.
Problem stanowić może ograniczona ilość komórek krwiotwórczych zawartych w krwi pępowinowej. Dotychczas uważano, że pozyskana porcja krwi pępowinowej może być stosowana u dzieci o masie ciała ok. 30 kg. Jednak istnieje już metoda namnażania komórek macierzystych krwi pępowinowej, która uzyskała akceptację amerykańskiej FDA i jest stosowana w USA. W Europie jeszcze nie została zaakceptowana, ale myślę, że jest to kwestią czasu. Barierą jest obecnie koszt tej technologii, jednakże jej powszechne zastosowanie mogłoby doprowadzić do jej obniżenia.
Bankowanie krwi pępowinowej korzystne dla wszystkich
Przechowywanie komórek macierzystych krwi pępowinowej w stanie zamrożonym jest kosztowne, a koszty są tym większe, im mniejsza jest jednostka zajmująca się przechowywaniem. Dlatego im większy jest bank, tym lepiej.
Obecnie istnieją dwa modele bankowania komórek macierzystych: rodzinny i publiczny. Wspomina się również o możliwości wprowadzenia modelu hybrydowego, który łączyłby model rodzinny i publiczny w celu ewentualnego wykorzystania w terapii. Jeśli rodzice decydujący się na bankowanie rodzinne wyraziliby zgodę na umieszczenie informacji nt. przechowywanej porcji komórek macierzystych w krajowym rejestrze Poltransplat i wykorzystania go dla dawcy niespokrewnionego w przypadku zgodności materiału między dawcą, a biorcą. Taki model, moim zdaniem, byłby najbardziej korzystny, ponieważ znacząco zwiększyłby dostępność preparatów krwi pępowinowej dla dzieci, którymi się zajmuję.
Niektóre rodzinne banki utworzyły system, w którym część jednostek krwi jest przekazywana do ogólnego rejestru dawców w przypadku rezygnacji z rodzinnego bankowania, ale wciąż jest to zasób niewielki. Aby móc szeroko stosować terapie oparte na komórkach pochodzących z krwi pępowinowej, zasoby te muszą być znacząco zwiększone.
