W trakcie każdego leczenia napromienianiem skóra jest narażona na działanie promieniowania jonizującego, dlatego trzeba zadbać o jej jakość jeszcze przed rozpoczęciem leczenia.
Radioterapia jest leczeniem miejscowym i dotyczy tylko obszaru/tkanek, które są w objętości napromienianej. Ze względu na swoją topografię narządem, który zawsze znajduje się w objętości napromienianej, jest skóra. Około 90% chorych, którzy zapadli na chorobę nowotworową, na swojej drodze leczenia onkologicznego będzie poddanych albo napromienianiu z zamiarem radykalnym, albo – jeżeli nastąpił rozsiew choroby i tzw. oligoprogresja – będzie to leczenie napromienianiem z zamiarem paliatywnym.
Promieniowanie jonizujące wykorzystywane w radioterapii niszczy komórki nowotworowe poprzez wolne rodniki. Jednak te same wolne rodniki uszkadzają też tkanki zdrowe. W wyniku napromieniania na skórze pojawiają się odczyny popromienne. Ich nasilenie zależy od sposobu/strategii leczenia – wzrasta przy radioterapii z zamiarem radykalnym połączonej z leczeniem systemowym. Ma to miejsce m.in. w leczeniu nowotworów rejonu głowy i szyi czy nowotworów kobiecych narządów rodnych bądź nowotworów przełyku i żołądka.
Myć, pielęgnować, kondycjonować
Od pierwszego dnia leczenia napromienianiem skóra staje się atopowa, wobec tego bardzo wrażliwa i pozbawiona bariery ochronnej.
Najbardziej niepokojące dla lekarza radioterapeuty jest pojawienie się nasilonych odczynów popromiennych pod postacią złuszczania skóry na wilgotno czy owrzodzeń. Taka sytuacja kliniczna jest bardzo poważna, gdyż pojawiają się otwarte rany, które stanowią wrota do infekcji bakteryjnych czy grzybiczych całego organizmu. W takich przypadkach bardzo często trzeba robić przerwę w leczeniu przez kilka dni, żeby rany się podgoiły, albo nawet zmienić strategię leczenia czy zmniejszyć dawkę napromieniania.
Żeby nie dopuścić do najbardziej nasilonych skórnych odczynów popromiennych, konieczne są właściwa profilaktyczna pielęgnacja i kondycjonowanie skóry, co służy poprawie jakości tej tkanki. Można je zacząć już dwa tygodnie przed rozpoczęciem leczenia. Na rynku dostępne są różne preparaty do tego celu, m.in. pielęgnacyjne z emolientami plus, które zawierają dodatkowe składniki aktywne, i doustne odżywki.
Pamiętajmy, że skórę napromienianą trzeba myć, także gdy wystąpią odczyny popromienne. Od początku leczenia należy stosować do tego celu preparaty o pH lekko kwaśnym, podobnym do pH skóry i bez składników zapachowych, gdyż mogą one działać alergizująco. Często są to produkty przeznaczone do cery atopowej. Najlepiej rozprowadzać je na skórze dłonią, a do osuszania stosować ręczniki jednorazowe, gdyż na zwykłych gromadzą się bakterie.
Nasilone odczyny można leczyć
Nasilone odczyny popromienne pojawiają się w 3-4 tygodniu od rozpoczęcia intensywnej radioterapii, ale dzięki zastosowaniu odpowiednich preparatów szybko zaczynają się goić, co jest istotne dla szybkiej regeneracji skóry i odzyskania przez nią dobrej kondycji. Potwierdza to, że stosowanie preparatów emolientowych zawierających dodatkowe składniki aktywne, takie jak m.in.: ektoina, kurkumina, cynk, masło shea, niacynamid, ceramidy, składniki wspierające równowagę mikrobiomu skóry, ma sens w pielęgnacji skóry narażonej na występowanie odczynów popromiennych. Preparaty takie są obecne na rynku polskim i dostępne cenowo dla chorych.
Odczyny popromienne III i IV stopnia wymagają już leczenia – powinien zająć się nim wyszkolony zespół pielęgniarsko-lekarski. Wykorzystuje się tu opatrunki ze srebrem i preparaty z poliheksamidem, który – według standardów i rekomendacji Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran – powinien być stosowany jako pierwszy przy ranach nadkażonych i owrzodziałych zmianach popromiennych, gdyż ma działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwbólowe. Na rynku jest też dostępny silikon w spreju – to preparat o potwierdzonym naukowo działaniu polegającym na odsuwaniu w czasie nasilenia odczynu popromiennego III stopnia. Był on przebadany w naszym Centrum Onkologii, a otrzymane wyniki potwierdziły jego działanie przy 2-3-krotnym codziennym aplikowaniu na skórę napromienioną.
