Opieka nad chorymi na raka płuc to system naczyń połączonych. Jeżeli nie poprawimy diagnostyki, jeśli nie zorganizujemy całego procesu od diagnostyki po leczenie w sposób prawidłowy, to nie uda nam się nigdy poprawić wyników i efektywności leczenia – niezależnie od tego, jak bardzo poszerzymy dostęp do nowoczesnych terapii.
Raport „Zdiagnozowani, ale nieleczeni. Jak w Europie poprawić dostęp do innowacyjnego leczenia pacjentom z zaawansowanym niedrobnokomórkowym rakiem płuca”, przygotowany przez Szwedzki Instytut Ekonomiki Ochrony Zdrowia, pokazuje, że w Polsce odbiegamy od standardu europejskiego w zakresie organizacji diagnostyki i leczenia raka płuca. Znaczenie tego raportu wynika z faktu, że dla wszystkich krajów europejskich objętych badaniem zastosowano identyczny algorytm i przeanalizowano oficjalnie dostępne dane – dla Polski raportowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Opracowanie ukazało dość smutną rzeczywistość chorych na raka płuca w Polsce; ale nie tylko chorych, ponieważ jest to również rzeczywistość lekarzy i pozostałych pracowników opieki zdrowotnej. Bardzo poruszający jest – oszacowany przez autorów raportu – niski odsetek polskich chorych na raka płuca poddawanych jakiemukolwiek leczeniu systemowemu oraz niewspółmiernie duża grupa pacjentów leczonych chemioterapią
Mamy programy lekowe, ale…
W Polsce dostęp do nowoczesnych terapii w ramach programu lekowego Ministerstwa Zdrowia jest bardzo przyzwoity. Jest to znakomite leczenie, które zastosowane w sposób prawidłowy znacząco poprawia rokowanie, u wielu pacjentów wydłuża czas życia przy zachowaniu jego dobrej jakości. Warto dodać, że nowoczesne terapie na ogół nie wymagają hospitalizacji, leczenie może być podawane w warunkach ambulatoryjnych. Ma zatem wiele zalet, które pozwalają chorym na raka płuc żyć pełnią życia.
Niestety, dane przedstawione w raporcie wskazują, że w roku 2020 odsetek pacjentów korzystających z nowoczesnego leczenia w Polsce był znacząco niższy niż średnia oczekiwana wartość dla krajów Europy – 17% wobec 50%. I to mimo dostępności w ramach programu Ministerstwa Zdrowia leków ukierunkowanych molekularnie (trzy grupy lekowe) oraz inhibitorów punktów kontroli immunologicznej, czyli tak zwanej immunoterapii, zarówno w pierwszej, jak i w drugiej linii leczenia. Wymienione leki zrewolucjonizowały terapię raka płuca, u części chorych pozwalają uzyskać wieloletnie przeżycia pomimo zaawansowanej , rozsianej postaci choroby. Tymczasem w Polsce mamy na przykład trzykrotnie niższy odsetek chorych leczonych immunoterapią w porównaniu do Europy.
Gwoli rzetelności należy dodać, że przytoczone wcześniej dane dotyczą roku 2020. Tymczasem w Polsce immunoterapię w pierwszej linii leczenia udostępniono w refundacji dopiero od roku 2019, a immunoterapię w skojarzeniu z chemioterapią od początku 2021 roku. Chciałabym wierzyć, że podobna analiza wykonana za cały rok 2021, byłaby znacznie korzystniejsza. Niestety, dane NFZ z pierwszego półrocza 2021 roku, czyli okresu bezpośrednio po wprowadzeniu skojarzonej immunochemioterapii, nie wskazują na poprawę trendu i wzrost liczby chorych kwalifikowanych do nowoczesnego leczenia.
W raporcie jak w zwierciadle odbijają się kluczowe problemy związane ze sprawowaniem prawidłowej opieki medycznej nad tą grupą chorych, również te wynikające z charakteru choroby oraz braku należytej edukacji zdrowotnej społeczeństwa, jak późna zgłaszalność chorych czy też duży stopień skomplikowania i złożoności procesu diagnostycznego. Oczywiście, są to problemy uniwersalne, zmaga się z nimi nie tylko Polska. Raport pokazuje jednak, że niektóre kraje efektywniej pokonują te bariery. Mogą się też pochwalić istotnie wyższym odsetkiem chorych leczonych systemowo, ale też chorych leczonych nowocześnie.
Konieczna radykalna zmiana organizacji opieki
Dane z raportu potwierdzają to, o czym środowiska specjalistów zaangażowanych w opiekę nad chorymi na raka płuca mówią od wielu lat: musimy zmierzyć się z radykalną zmianą organizacyjną w zakresie opieki nad tą grupą chorych w Polsce. Nie wystarczy udostępnienie leków. Jest to, oczywiście, bardzo ważne i każda zmiana poprawiająca dostępność nowoczesnych terapii bardzo cieszy. Jednak w nowoczesnej onkologii kluczem do sukcesu otwierającym możliwość optymalizacji i personalizacji terapii jest skuteczna diagnostyka. Zatem wyrywkowe działania, zmiany w zakresie jednego elementu postępowania nie przyniosą radykalnej poprawy sytuacji chorych na raka płuca. To, moim zdaniem, jest główne przesłanie tego raportu.
Jeszcze w 2018 r. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) wspólnie z gronem ekspertów reprezentujących specjalności medyczne zaangażowane w diagnostykę i leczenie raka płuca przygotowała kompleksowy projekt zmian organizacji opieki nad chorymi na raka płuca. Był to pierwszy tej rangi dokument. Bardzo mocno wskazywał, że wszelkie zmiany muszą mieć charakter kompleksowy i obejmować nie tylko leczenie, ale również diagnostykę. Bo jednym z głównych problemów, szalenie nas frustrującym i negatywnie odbijającym się na efektywności leczenia, a także na długości życia chorych, jest zwłoka diagnostyczna. Tymczasem od roku 2019 z niejasnych powodów drastycznie obniżono refundację procedur diagnostyki raka płuc w warunkach ambulatoryjnych – nawet o 66% . W efekcie diagnostyka prowadzona jest wyłącznie w ramach hospitalizacji, co pogłębia zwlokę i znacząco podnosi koszty. Problemem jest również brak standaryzacji procedur, co przekłada się na przykład na problemy z odpowiednią ilością i jakością materiału biopsyjnego. Należy również pamiętać, że kompleksowa opieka nad tą grupą chorych, to nie tylko potwierdzenie rozpoznania onkologicznego, ale diagnostyka i optymalizacja leczenia innych schorzeń, bardzo często układu oddechowego i krążenia, gdyż sukces terapii onkologicznej w dużym stopniu zależy od stanu ogólnego pacjenta. Na to wszystko nakłada się pandemia. Są regiony w Polsce, gdzie 90% łóżek pulmonologicznych przemianowano na zakaźne, co drastycznie pogorszyło sytuację osób z chorobami układu oddechowego, w tym na raka płuca. Dla nich przeznaczono pozostałe 10% łóżek, co de facto oznacza pozostawienie tych pacjentów bez opieki. To samo dotyczy osób, u których nowotworu jeszcze nie rozpoznano, ale wymagają diagnostyki, na przykład z powodu kaszlu czy nawracających infekcji. Optymalnym rozwiązaniem (opisaliśmy je w raporcie dla AOTMiT) byłoby powołanie koordynowanych ośrodków diagnostyki i leczenia raka płuca. Nie pojedynczych ośrodków, w których wszystkie specjalności upchnięto pod jednym dachem, ale sieci ośrodków funkcjonalnie powiązanych pomiędzy sobą, zapewniających wszystkie wymagane procedury diagnostyczne i lecznicze
Chory otrzymałby pomoc na każdym etapie choroby, od rozpoznania po leczenie paliatywne.
