Rozmawiamy z dr n. med. Alicją Karney na temat szczepień ochronnych jako istotnej profilaktyki chorób zakaźnych.
Poszukując najlepszych i najskuteczniejszych metod zapobiegania chorobom zakaźnym, warto zdecydować się na szczepienia ochronne. Pani Doktor, jak działają szczepienia i dlaczego szczepi się już niemowlęta?
Szczepionka to substancja zawierająca drobnoustrój (bakterię, wirus) lub jego fragment, która po wprowadzeniu do organizmu powoduje wytworzenie przeciwciał chroniących przed chorobą, przeciwko której jest wyprodukowana. Po podaniu szczepionki antygen (wirus, bakteria) jest rozpoznawany przez układ odpornościowy człowieka i w wyniku takiej reakcji wytwarzają się komórki tzw. pamięci immunologicznej. Dzięki tym komórkom, gdy dochodzi do kontaktu z drobnoustrojami układ immunologiczny rozpoznaje bakterię i niszczy ją, zapobiegając rozwojowi choroby. Najbardziej niebezpieczne są choroby zakaźne dla dzieci najmłodszych, czyli w pierwszym roku życia. Układ odpornościowy rozwija się z wiekiem i noworodek po urodzeniu ma tylko tzw. odporność wrodzoną, czyli naturalne przeciwciała, przekazane mu w okresie życia płodowego oraz w czasie karmienia piersią. Te przeciwciała giną między 3. a 6. miesiącem życia.
Program Szczepień Ochronnych oferuje wiele szczepionek. Które z nich są obowiązkowe, a które zalecane?
Program Szczepień Ochronnych jest ustalany co roku na podstawie zaleceń Pediatrycznego Zespół Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych przy Ministrze Zdrowia oraz Rady Sanitarno-Epidemiologicznej przy Głównym Inspektorze Sanitarnym i publikowany w Dzienniku Urzędowym przez Ministerstwo Zdrowia. W Polskim programie znajdują się zarówno szczepionki obowiązkowe, jak i zalecane. Do szczepionek obowiązkowych należą: szczepionka przeciwko gruźlicy, błonicy, krztuścowi, polio, odrze, różyczce, śwince, tężcowi, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, zakażeniom wywołanym przez bakterie Haemophilus influenzae. Obecnie dla dzieci urodzonych po 31. grudnia 2016 roku również obowiązkowa, i zarazem bezpłatna, jest szczepionka przeciwko pneumokokom -bakterii Streptococcus pneumoniae. Kolejną grupą są szczepienia zalecane, do których należą szczepionki przeciwko rotawirusom, wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, grypie, kleszczowemu zapaleniu mózgu, ospie wietrznej, meningokokom (bakteria Neisseria meningitidis) typ B, C i kilka innych. Zalecane jest również szczepienie przeciwko wirusowi ludzkiemu brodawczaka, znanym jako HPV, a także szczepienia dla osób, które wyjeżdżają do krajów, gdzie grozi im ryzyko zachorowania na cholerę, dur brzuszny, wściekliznę czy tez żółtą gorączkę. Ze szczepień zalecanych warto zdecydować się na szczepienie przeciwko rotawirusom, pneumokokom i meningokokom, ponieważ są to bardzo groźne schorzenia. Szczepionka przeciwko pneumokokom działa również na nosicielstwo, tak że jest szansa, że szczepiąc dużą grupę dzieci, zmniejszy się liczba popularnych zakażeniach typu zapalenie ucha środkowego czy zapalenia płuc, które często kończą się hospitalizacją, jak również zagrożenie ciężką sepsą.
Jakie jest ryzyko wystąpienia działań niepożądanych po szczepieniach?
Szczepionki mogą dawać tzw. niepożądane odczyny poszczepienne (NOP). Odczyny te dzielimy na miejscowe i uogólnione. Miejscowe odczyny związane są z miejscem szczepienia i są to: obrzęk, zaczerwienienie, guzek, a także bolesność w miejscu zastrzyku. Po szczepieniu dziecko może być senne, mieć gorsze samopoczucie lub może być niespokojne. Z reguły trwa to kilka dni i ustępuje. Występują też cięższe odczyny poszczepienne, takie jak np. w przebiegu wysokiej gorączki po szczepieniu, może dojść do wystąpienia drgawek, zdarzyć się może taka reakcja, którą nazywamy epizodem hipotoniczno-hiporeaktywnym (HHE), czyli u dziecka, po szczepieniu, dochodzi do obniżenia napięcia i chwilowego braku kontaktu z dzieckiem. Te epizody występują bardzo rzadko, ja w swojej długoletniej praktyce takiego epizodu nie widziałam. Ciężkie odczyny występują bardzo rzadko -1 na 1 000 000 szczepień. W Polsce zgłaszanych jest do PZH (Państwowy Zakład Higieny) rocznie około 1000 tzw. NOP- ów, na przykład w 2014 roku zgłoszonych NOP-ów było około 1100, z tego około tysiąc bardzo łagodnych, a ciężkich 8. Biorąc pod uwagę wyszczepialność dzieci w Polsce, która jest na poziomie 98% populacji dziecięcej nie jest to duży odsetek odczynów po szczepieniu. Przebieg chorób zakaźnych może być bardzo ciężki, jak również powikłania po ich przebyciu, dlatego warto zapobiegać im poprzez szczepienia. Profilaktyka jest zawsze lepsza niż leczenie.
