Opieka długoterminowa to system świadczeń opieki zdrowotnej (opieki medycznej, pielęgnacyjnej, rehabilitacyjnej) i pomocy społecznej, co oznacza, że w opiekę długoterminową zaangażowani są różni specjaliści – m.in. lekarze, pielęgniarki, dietetycy, fizjoterapeuci, psychologowie, farmaceuci, logopedzi, terapeuci zajęciowi a także opiekunowie i pracownicy socjalni.
Rodzaje opieki długoterminowej w Polsce
Opieka długoterminowa dedykowana jest osobom, które nie wymagają hospitalizacji, ale są z różnych przyczyn niesamodzielnie w zakresie codziennych czynności– takich osób jest wiele w grupie seniorów po 80. roku życia.
Jeśli to możliwe, zawsze nadrzędnym celem jest zapewnienie seniorowi możliwości pobytu i opieki w miejscu zamieszkania. Zapewniają ją czasem bliscy przy wsparciu ośrodków pomocy społecznej, natomiast jeśli senior wymaga opieki medycznej w domu, oprócz podstawowej opieki zdrowotnej, potrzebna będzie też często pielęgniarska opieka długoterminowa; uzupełniać ją w zależności od indywidualnych potrzeb powinna np. fizjoterapia, opieka dietetyczna, psychologiczna czy terapia zajęciowa. Niestety, ze względu na niewystarczającą koordynację długoterminowej opieki domowej z innymi formami pomocy, zorganizowanie takiego systemu wsparcia dla seniora w naszym kraju jest dla wielu rodzin praktycznie niemożliwe – wynika to z wielu wyzwań, w tym m.in. systemowych, finansowych i organizacyjnych
W systemie pomocy społecznej funkcjonują całodobowe domy pomocy społecznej (DPS), współfinansowane (przy spełnieniu określonych kryteriów dochodowych seniora i/lub rodziny) ze środków publicznych w ramach ustawy o pomocy społecznej bądź prywatne domy opieki, finansowane w całości przez seniora i/lub jego rodzinę. Inną formą opieki długoterminowej są zakłady opiekuńczo-lecznicze (ZOL) oraz zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze (ZPO), gdzie opiekę współfinansuje NFZ w oparciu o ustawę o świadczeniach zdrowotnych.
Niestety, w domach pomocy społecznej przepisy nie przewidują analogicznych form wynagradzania personelu medycznego (w tym pielęgniarki – kluczowej w opiece długoterminowej) jak w podmiotach leczniczych. Między innymi z uwagi na ten fakt, dyrektorzy DPS-ów zgłaszają trudności z pozyskaniem bardzo potrzebnej w tych placówkach kadry medycznej.
Kwalifikacja do opieki długoterminowej
Ścieżka kwalifikacyjna do odpowiedniego rodzaju i formy opieki długoterminowej w sektorze ochrony zdrowia zależna jest od rodzaju placówki, do której trafi osoba wymagająca wsparcia. Kwalifikacja do ZOL-u lub ZPO zaczyna się u lekarza ubezpieczenia zdrowotnego – w ramach kwalifikacji lekarz ocenia, w których aspektach codziennego funkcjonowania senior wymaga wsparcia. Weryfikowany jest stan zdrowia, ale także zdolność do wykonywania codziennych czynności. Z kolei ścieżka kwalifikacyjna do DPS-u zaczyna się w ośrodku pomocy społecznej, a opinia pracownika socjalnego uzupełniana jest opinią lekarza rodzinnego.
Z założenia, do DPS-u powinni trafiać seniorzy, którzy mają trudności w samodzielnym funkcjonowaniu w środowisku i wymagają wsparcia społecznego, jednak ich stan zdrowia jest stabilny; zaś do ZOL/ZPO – osoby, które nie wymagają dalszej hospitalizacji jednak ich stan zdrowia wymaga opieki pielęgniarsko-lekarskiej. Rzeczywistość dziś jest jednak taka, że w ZOL i ZPO – gdzie pobyt współfinansowany jest przez NFZ – brakuje dla wszystkich potrzebujących miejsc; na przyjęcie do tych placówek leczniczych oczekuje obecnie w Polsce około 20 tysięcy osób. Kolejki te powodują, że oczekiwanie na miejsce w ZOL/ZPO odbywa się często na oddziałach szpitalnych (choć pacjenci ci nie wymagają już dalszej hospitalizacji, to z powodu złej sprawności funkcjonalnej nie są w stanie samodzielnie funkcjonować w warunkach domowych a bliscy nie są gotowi na podjęcie się opieki nad nimi). Coraz częściej chorzy tacy trafiają do DPS, w których jednak z założenia brak jest całodobowej opieki lekarskiej i w efekcie często szybko z powrotem trafiają na drogie łóżka szpitalne.
Reorganizacji wymaga także opieka geriatryczna. Z założenia powinna ona wspierać pacjenta w środowisku tak, aby trafiał jak najpóźniej (lub najlepiej wcale) do opieki długoterminowej. Niestety, analiza danych NFZ pokazuje, że kolejki oczekujących na niektórych oddziałach geriatrycznych (również w ośrodkach, które z założenia powinny należeć do wiodących w kraju), sięgają średnio 9-10 miesięcy. W tym czasie stan pacjenta często pogarsza się znacząco, prowadząc do nieodwracalnej niesamodzielności i konieczności stałej opieki instytucjonalnej. Ta alarmująca sytuacja geriatrii wymaga pogłębionej analizy. Trzeba działać tak, aby system opieki długoterminowej był zintegrowany i czytelny dla pacjenta a ścieżka pomiędzy szpitalem, ZOL/ZPO, DPS i własnym domem seniora była jasna i wielokierunkowa, i zakładała takie wsparcie w systemie, aby osoba starsza była jak najdłużej samodzielna w środowisku domowym.
Wyzwania przed opieką długoterminową w Polsce
W zamyśle samej definicji opieki długoterminowej, która zakłada kompleksowość podejścia i współistnienie aspektów medycznych i społecznych, system opieki długoterminowej powinien być kompleksowy i interdyscyplinarny. Wyzwań dla opieki długoterminowej mamy w Polsce wiele – to przede wszystkim brak integracji i koordynacji systemu, niedobory kadry w związku z brakiem pozytywnego postrzegania zawodu, który między innymi wynika z niskich zarobków, brak współdziałania różnego rodzaju ośrodków, wysokie koszty pobytu i brak miejsc w placówkach, a także niewielkie wsparcie dla rodzin podejmujących się trudu opieki nad seniorem. Najistotniejsze jest zatem skoordynowanie opieki długoterminowej tak, aby regulowana ona była na bazie dyskusji i przepisów wypracowanych międzyresortowo. Inicjatywy, które służą reformowaniu tego systemu, już są podejmowane. Przykładem jest powołanie przez premiera Międzyresortowego Zespołu ds. systemowych rozwiązań związanych z opieką nad osobami starszymi a także inicjatywa Senior Cafe – oddolny ruch społeczny wspieramy przez samorządy, zainicjowany przez organizacje społeczne i naukowe działające w obszarze geriatrii, gerontologii i opieki długoterminowej. Senior Cafe to dwudniowe wydarzenie o charakterze informacyjno-edukacyjnym, w ramach którego przy symbolicznej kawie podejmowana jest dyskusja z zarządzającymi zakładami opieki długoterminowej, decydentami a także samymi seniorami i ich opiekunami na temat kierunku zmian opieki długoterminowej w Polsce. Celem Senior Café jest wypracowanie standardów opieki długoterminowej, które staną się bazą dla nowych aktów prawnych wdrażających realnie działające, efektywne narzędzia, mające na celu koordynację i usprawnienie systemu opieki długoterminowej w Polsce. Działania Senior Café zainicjowane zostały w Stołecznym Centrum Opiekuńczo Leczniczym w Warszawie – największym, bo ponad 800 łóżkowym ZOL-u w Polsce, gdzie przy wsparciu Miasta Stołecznego Warszawa działa interdyscyplinarny zespół specjalistów. Zespół ten we współpracy z ekspertami z dziedziny geriatrii i opieki długoterminowej, wypracowuje założenia dla nowych standardów opieki długoterminowej.
